Από την χωριατοπούλα Ρετζινέλα, στο κορόιδο Μουσολίνι κι ακόμα πιο πέρα…

Ας παρακολουθήσουμε μία παρέλαση. Μια μουσική παρέλαση, στηριγμένη σε μια έρευνα του Νίκου Σαραντάκου , που επιμελήθηκε, συμπλήρωσε και παρουσιάζει ο Α.Φ.Μάρξ.

Το μεγάλο ταξίδι της Ρετζινέλας, της χωριατοπούλας από τα Αμπρούτσι

Για τους περισσότερους από μας η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου είναι άρρηκτα δεμένη, από τα σχολικά μας ακόμα χρόνια, με το τραγούδι «Κορόιδο Μουσολίνι». Απ’ όσους το τραγουδούν σήμερα, λίγοι θα ξέρουν ότι πρόκειται για τραγούδι Ιταλού συνθέτη.

Το 1938 ο Ιταλός συνθέτης Έλντο ντι Λάτζαρο(Eldo di Lazzaro, 1902-1968) γράφει, σε στίχους του Κ. Μπρούνο, ένα τραγούδι στο οποίο παίνευε τα κάλλη της ωραίας χωριατοπούλας,από τα βουνά των Αμπρούτσι, της Ρετζινέλας. Το τραγούδι λέγεται Reginella Campagnola (η χωριατοπούλα Ρετζινέλα). Οι στίχοι είναι σύμφωνοι με τις προδιαγραφές του φασιστικού καθεστώτος: υμνούν την αγνή ζωή της υπαίθρου και την ευημερία των αγροτών, αν και γράφτηκαν μέσα στη βουή της μιλανέζικης μεγαλούπολης. Η μουσική έχει κάτι που σε κάνει να την προσέξεις αμέσως. Ο ντι Λάτζαρο είχε κάνει κι άλλες μεγάλες επιτυχίες που είχαν ηρωίδες κοπέλες από διάφορες περιοχές της Ιταλίας, και είχε την τύχη να μη γράψει τραγούδι ανοιχτά προπαγανδιστικό για το φασιστικό καθεστώς. (Ο πρώτος τραγουδιστής της Ρετζινέλας, ο Κάρλο Μπούτι, είναι αυτός που τραγούδησε και τη Faccetta nera, τον ύμνο των φασιστών).
Να τα λόγια:

All’alba quando spunta il sole,
là nell’Abruzzo tutto d’or…
le prosperose campagnole
discendono le valli in fior.

O campagnola bella,
tu sei la Reginella.
Negli occhi tuoi c’è il sole
c’è il colore delle viole,
delle valli tutte in fior!…

Se canti la tua voce,
è un’armonia di pace,
che si diffonde e dice:
«se vuoi vivere felice
devi vivere quassù!…»

Quand’è la festa del paesello,
con la sua cesta se ne va…
trotterellando l’asinello,
la porta verso la città.

O campagnola bella…
………………………………..

Ma poi la sera al tramontare,
con le sue amiche se ne va…
è tutta intenta a raccontare,
quello che ha veduto là in città.

O campagnola bella…
………………………………..

Και ας ακούσουμε εδώ την Reginella Campagnola από τον Κάρλο Μπούτι:

Το τραγούδι έγινε μεγάλη επιτυχία, ιδίως επειδή ήταν ιδανικό για τα πανηγύρια στα χωριά και τις χοροεσπερίδες στην πόλη με συνοδεία από ακορντεόν, ένα όργανο που πολύ εύκολα βρισκόταν.

Πολύ γρήγορα ξεπέρασε τα όρια της Ιταλίας.
Στην Τσεχία  κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1939 με τίτλο «Modrooká Panenka» (Γαλανομάτα κούκλα): από τον τραγουδιστή,συνθέτη και μαέστρο Ρούντολφ Αντονίν Ντβόρσκι και την χορευτική του ορχήστρα.

Την ίδια χρονιά η «Reginella Campagnola» κυκλοφόρησε σε δίσκο στη Γαλλία, από τον Τίνο Ρόσι, τον «διασημότερο Κορσικανό μετά τον Ναπολέοντα»,όπως τον αποκαλούν κάποιοι.

Το 1940, η «Ρετζινέλα» ήρθε και στην Ελλάδα. Ο Πωλ Μενεστρέλ, έβαλε ελληνικούς στίχους στη μουσική του ντι Λάτζαρο και το ανάθεσε σε μια νεαρή Κερκυραία, τη Ρένα Βλαχοπούλου, να το τραγουδήσει.

Το τραγούδι κυκλοφόρησε σε δίσκο από τον Φώτη Πολυμέρη κι έγινε μεγάλη επιτυχία.  Και να οι στίχοι του Πωλ Μενεστρέλ για τη «Μικρή Χωριατοπούλα». όπως ακούγονται στον δίσκο του Φώτη Πολυμέρη.

ΜΙΚΡΗ ΧΩΡΙΑΤΟΠΟΥΛΑ

Σαν πάει με το γαϊδουράκι

τα φρούτα της στην αγορά

στο πέρασμά της με μεράκι

της λεν οι νέοι τρυφερά

Μικρή χωριατοπούλα

γλυκιά μελαχρινούλα

δυο μάτια βελουδένια

δυο χειλάκια κερασένια

να τι έχεις για προικιά!

Του κάμπου εσύ τραγούδι

ωραίο αγνό λουλούδι

που όποιον αγαπήσεις

τη χαρά θα του χαρίσεις

κοπελίτσα μου γλυκειά.

Δυστυχώς δεν μπόρεσα να βρω το τραγούδι με την φωνή της Βλαχοπούλου. Βρήκα όμως κάτι ισάξιο, ένα ντοκουμέντο από τις ιστοσελίδες του Μουσικού Γυμνασίου Θεσσαλονίκης, όπου υπάρχει ηχογράφηση του Βασίλη Βέτσου, με τη Μαριάνθη Βέτσου φωνή και τον Πέτρο Βλάχο φωνή και μαντολίνο να συζητούν τη γέννηση του τραγουδιού «Μικρή Χωριατοπούλα» και να το τραγουδάνε.

Με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940, το τραγούδι διασκευάζεται άλλη μια φορά, αυτήν που ξέρουμε όλοι μας, από έναν ευφυέστατο στιχουργό, συνθέτη και κομφερανσιέ, τον Γιώργο Οικονομίδη (που θα ήταν άδικο να τον θυμόμαστε μόνο από όσα έκανε ως διασκεδαστής επί χούντας). Το ερμηνεύει ο Νίκος Γούναρης με τη συνοδεία χορωδίας, και είναι το περίφημο  «Κορόιδο Μουσολίνι» (ο κανονικός τίτλος είναι «Στη Ρώμη») 

ΚΟΡΟΪΔΟ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ

Με το χαμόγελο στα χείλη
παν οι φαντάροι μας μπροστά
και γίναν οι Ιταλοί ρεζίλι,
γιατί η καρδιά τους δε βαστά.

Βρέχει. Και κάτω από την τέντα
δεν κάνουν βήμα προς τα μπρος
και λένε στ’ ανακοινωθέντα:
«Φταίει ο κακός μας ο καιρός…»

Επωδός:
Κορόιδο Μουσολίνι
κανένας δε θα μείνει,
κι εσύ κι η Ιταλία
η πατρίδα σου η γελοία
τρέμετε όλοι το χακί.

Δεν έχεις διόλου μπέσα
κι όταν θα μπούμε μέσα,
ακόμα και στη Ρώμη
γαλανόλευκη θα υψώσουμε
σημαία ελληνική.

Το τραγούδι έχει ίσως συνδεθεί στη μνήμη πολλών με τη Σοφία Βέμπο, η οποία ωστόσο είχε πει πρώτη σε επιθεώρηση και σε δίσκο όχι αυτό, αλλά δυο άλλα εύθυμα αντιμουσολινικά τραγούδια, το «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του» και «Στον πόλεμο βγαίνει ο Ιταλός». Το «Κορόιδο Μουσολίνι», όπως είπαμε, το είπε πρώτος ο Νίκος Γούναρης. Πρέπει επίσης να πω ότι αν και στη μνήμη των νεότερων το «Κορόιδο Μουσολίνι» επισκίασε την προηγούμενη διασκευή, εννοώ τη Μικρή χωριατοπούλα, ωστόσο οι παλιότεροι δεν την ξέχασαν. 

Μια παρένθεση εδώ: κανείς δεν θέλει να μειώσει το ρόλο της Σοφίας Βέμπο ή του ελαφρού τραγουδιού στην πατριωτική προπαγάνδα και στην εμψύχωση του ελληνικού λαού, αλλά σήμερα παρουσιάζεται πολλές φορές μια μονόπλευρη εικόνα και ξεχνιούνται τα δεκάδες ρεμπέτικα και λαϊκά τραγούδια με επικαιρικά πατριωτικά και αντιμουσολινικά θέματα. Μάλιστα είναι πάνω από πέντε τα ρεμπέτικα που κοροϊδεύουν τον Μπενίτο Μουσολίνι, γραμμένα από πρώτα ονόματα (Μάρκος, Περιστέρης κτλ.) συχνά σκαρωμένα πάνω σε μελωδίες γνωστών δικών τους τραγουδιών.

Και μια που αναφέραμε τους μεγάλους του ρεμπέτικου τραγουδιού μας, ας θυμηθούμε και μία άλλη ελληνική διασκευή του τραγουδιού, που χρονικά πρέπει να βρίσκεται ανάμεσα στη Μικρή Χωριατοπούλα και στο Κορόιδο Μουσολίνι. Ο τίτλος είναι «Μανάβισσα και γαϊδουράκι», σε διασκευή του Σπύρου Περιστέρη που έβαλε και τους στίχους. Τραγουδούν σε πολύ μεγάλο κέφι ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Στράτος Παγιουμτζής, ο οποίος μάλιστα βγάζει και μανάβικες ιαχές:

 

(Στράτος:)-Εεεεεεεεεεεεέ !

Μια νόστιμη χωριατοπούλα
με μάτια μαύρα σαν ελιές
πρωί πρωί με την δροσούλα
πουλάει τα φρούτα της στις γειτονιές (δις)

(Στράτος:)-Ε μπρρρρρρρρρρρρ !

Με το μικρό της γαϊδουράκι
γυρνά παντού και τραγουδά
εδώ το φίνο νεραντζάκι
κυράδες πάρτε κι είναι διαλεχτά (δις)

-Εεεεεεεεεεεεέ !

Είμαι μανάβισσα στην πένα
με πρώτο πράμα τρανταχτό
ότι γουστάρει στον καθένα
του το σερβίρω πάντα στο λεπτό (δις)

(Στράτος:)-Ε μπριρρρρρρρρρρρ !

Έχω καρπούζι όλο γλύκα
κοντούλες φίνες πατρινιές
πάρτε ξυνόμηλα που βρήκα
να ξετρελαίνουν γέρους και γριές (δις)

(Στράτος:)-Ε μπρρρρρρρρρρρρ !
(Στράτος:)-Εεεεεεεεεεεεέ !

 

Πρέπει να πούμε ότι η μουσική του Περιστέρη απομακρύνεται αρκετά από το πρωτότυπο, αλλά στην ετικέτα του δίσκου γράφεται και ο Έλντο ντι Λάτζαρο σαν συνθέτης. Ο Περιστέρης κι άλλη φορά είχε διασκευάσει ξένη επιτυχία, όταν έφτιαξε τον Αντώνη τον βαρκάρη τον σερέτη. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία που θα την αφήσουμε για κάποια άλλη φορά.

Μια άλλη ρεμπέτικη διασκευή της Ρετζινέλας έχει και πάλι την υπογραφή του Σπύρου Περιστέρη και έχει τίτλο «Το μαναβάκι στις γειτονιές». Τους «πονηρούς» στίχους για το μαναβάκι έγραψε ο γνωστός και με το ψευδώνυμο «Τεμπέλης» Στράτος Παγιουμτζής , ο οποίος το τραγούδησε σε δίσκο πρώτος.

Το μαναβάκι στις γειτονιές.

Σαν βγαίνω με το γαϊδουράκι
και μες στους δρόμους τραγουδώ
μου λένε οι δούλες: «μαναβάκι
κόπιασε λίγο κι από δώ»

Μια ωραία μου ζητά σταφύλια
ολόγλυκα μισή οκά
της λέω: «κι απ’ τα δυο σου χείλια
εγώ έχω ακόμα πιο γλυκά»

Μια άλλη, αγκινάρα θέλει
με φυλλαράκια τρυφερά
της λέω: «έχω μή σε μέλει
σαν την καρδούλα σου κυρά»

-«Μανάβη» δυο γριές μου λένε
«κόκκινες έχεις πιπεριές;»
-«Είν’ επικίνδυνες και καίνε
δεν κάνουνε για τις γριές»

Όμως θα γυρίσουμε στη Ρετζινέλα, διότι η περιπλάνηση του τραγουδιού δεν σταματάει εδώ. Νωρίτερα, στις αρχές του 1940, η μουσική του Ντι Λάτζαρο είχε περάσει τον Ατλαντικό. Το διασκεύασε, σε αγγλικούς στίχους του Χάρολντ Άνταμσον, ο Γκλεν Μίλερ που είχε μια από τις μεγαλύτερες τζαζ μπάντες, και το έκανε το «Τραγούδι του Τρυποκάρυδου» (Woodpecker song). Το τραγούδι έμεινε μερικές εβδομάδες στην πρώτη θέση των πωλήσεων.

WOODPECKER SONG

He’s up each morning bright and early
To wake up all the neighborhood
To bring to ev’ry boy and girlie
His happy serenade on wood.

Hear him pickin’ out a melody
Peck, peck, peckin’ at the same old tree.
He’s as happy as a bumble bee
All day long.

To serenade your lady
Just find a tree that’s shady
And when you hear that tick-a-tick-tick, tick-a-tick-tick
Sing right along.

Come on and try his rhythm
And let your hearts beat with ‘im
Just listen to that tick-a-tick-tick, tick-a-tick-tick
Happy little Woodpecker Song.

 

Η μελωδία του ντι Λάτζαρο διασκευάστηκε επίσης στη Γερμανία.  Πράγματι το 1939 το τραγούδι ηχογραφήθηκε και στην ναζιστική Γερμανία, σε στίχους του Klaus F. Richter με τίτλο «Am Abend auf der Heide» ( Βράδια στο λιβάδι)

Ακολουθούν οι στίχοι του Richter στα γερμανικά.
Το τραγούδι μιλάει για ένα ερωτευμένο ζευγάρι που περνά ευτυχισμένα βράδια στο λιβάδι με αγκαλιές και φιλιά.
Βουκολικό ειδύλλιο κάτω από την βαριά σκιά του Χίτλερ…

 

Die schönen Tage sind vergangen
Dein Herz ist lang schon nicht mehr mein
Doch immer denke ich voll verlangen
Das Glück es kann nicht grosser sein.

Am Abend auf der Heide
Da küssten wir uns beide
Und deine Lippen sprachen leise von Liebe heiss was einer weiss was einer weiss nur ich

Am Abend auf der Heide
Da küssten wir uns beide
Seit diese Stunde dort zu zwei im Mondschein bin ich nur dein und denke allein an dich

θα  ακούσουμε  το τραγούδι «Am Abend auf der Heide» από τον Otto Stenzel και την ορχήστρα του, από δίσκο 78 στροφών του 1939.

To 1941 γυρίστηκε στη Γερμανία μια ταινία με τον ίδιο τίτλο, εμπνευσμένη προφανώς από την γερμανική εκδοχή του τραγουδιού του di Lazzaro, ο οποίος υπογράφει και την μουσική της ταινίας. Στην ταινία που σκηνοθέτησε ο Jürgen von Alten και πρωταγωνιστούν ο Heinz Engelmann και η Magda Schneider εξελίσσεται μια ιστορία αγάπης ανάμεσα σε ένα συνθέτη που η καριέρα του  βρίσκεται σε καμπή, και στην οικονόμο του αγροκτήματος που κληρονομεί από τον θείο του. Πρόκειται για μία τυπική ταινία προπαγάνδας, που στην ουσία προβάλλει τα ιδανικά μιας κοινωνίας -βιτρίνας του ναζιστικού καθεστώτος.

H γερμανική εκδοχή του τραγουδιού γνώρισε πολλές επανεκτελέσεις και διασκευές που κυκλοφόρησαν ακόμα και στο τέλος της δεκαετίας του’ 60. Μια ελαφρο-πόπ διασκευή  του τραγουδιού μπορείτε να ακούσετε εδώ από τους Everly Brothers.

Ο εύθυμος σκοπός του Έλντο ντι Λάτζαρο έφτασε ακόμα και στην Κίνα.  Η χαριτωμένη κινέζικη διασκευή έχει τίτλο «το τραγούδι της κουζίνας» και την συναντάμε σε μία καντονέζικη ταινία του 1959.

Kαι τώρα έχοντας στ’ αυτιά σας τους ήχους από όλες αυτές τις εκδοχές της μουσικής του di Lazzaro, κλείστε τα μάτια και φανταστείτε μια κρύα νύχτα του 1940 τον Τζουζέπε να σιγοτραγουδάει στην σκοπιά του για την «Reginella campagnola», τον Χανς να σφυρίζει στην περιπολία του το «Am Abend auf der Heide» και τον Δημήτρη να μουρμουρίζει χουχουλιάζοντας τα παγωμένα χέρια του «κορόιδο Μουσολίνι» σε κάποιο φυλάκιο κάπου στην Αλβανία.
Το ίδιο τραγούδι, να τους ενώνει και να τους χωρίζει συνάμα.