Αίνεση ήθους, ένεση μνήμης

To «γράμμα από την φυλακή» γράφτηκε , από τον πανεπιστημιακό δάσκαλο, ποινικολόγο, βουλευτή και μετέπειτα υπουργό Γεώργιο Αλέξανδρο Μαγκάκη,το 1971 στις φυλακές Αβέρωφ, όπου ο Γ.Α.Μαγκάκης ήταν κρατούμενος από τη χούντα των συνταγματαρχών, για την αντιστασιακή του δράση.Είναι ένα αυθεντικό κείμενο φυλακής, μια «μπουκάλα πεταγμένη στο πέλαγος», από ένα σκεπτόμενο άνθρωπο στους τέσσερις τοίχους του κελιού του.
«Αμύνομαι. Γι’ αυτό γράφω. Έτσι κρατώ τη σκέψη μου απ΄τη μεριά μου. Αν την αφήσεις αστήριχτη, χωρίς τα σχήματα των γραμμένων συλλογισμών, αφηνιάζει. Παίρνει παράξενους δρόμους και καταλήγει να γεννά τέρατα. Περνά έτσι απ’ τη μεριά του δεσμοφύλακα. Γιατί αυτό θέλουν με την φυλακή. Σε κλείνουν σ’ ένα χώρο, τρία βήματα μπρος, τρία βήματα πίσω.Να περπατάς έτσι με τις ώρες ασταμάτητα».

Τα γραπτά αυτά φυγαδεύτηκαν στο εξωτερικό και η επιστολή δημοσιεύτηκε στη Γερμανία με τίτλο «Ελευθερία, αγάπη μου». Από την πολυσέλιδη αυτή επιστολή διάλεξα τρεις ακόμα μικρές παραγράφους. Τρεις νησίδες αξιοπρέπειας και ευαισθησίας, που δείχνουν πώς ο Άνθρωπος μπορεί να παραμείνει Άνθρωπος ακόμα και κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες. Έτσι… για την σημερινή επέτειο. Μια αίνεση στο ήθος και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων που αντιστάθηκαν στη χούντα, μια ένεση μνήμης για μας που ακολουθάμε.
Θυμάμαι όταν ήμουνα στα αστυνομικά κρατητήρια, τους τόπους αυτούς της ανθρώπινης εξαθλίωσης, στο διπλανό κελί ήτανε μια κοπέλα, κρατούμενη πάνω από πέντε μήνες. Είχε να δει το φως της ημέρας όλον αυτόν τον καιρό. Την κατηγορούσανε ότι βοηθούσε τον αρραβωνιαστικό της στην αντίσταση. Κάθε τόσο την περνούσανε από ανάκριση και της ζητούσανε πότε με το άγριο και πότε με το ύπουλο να τον αποκηρύξει. Αν τό’κανε θα την ελευθέρωναν. Εκείνη αρνιότανε σταθερά και κράτησε μέχρι το τέλος, μ’ όλο που ήξερε πως ο αρραβωνιαστικός της ήτανε ετοιμοθάνατος από καρκίνο και πως έτσι δεν θα τον ξανάβλεπε. Πραγματικά πέθανε τη μέρα της δίκης της. Έτσι δεν τον ξανάδε. Ήταν ένα κορίτσι ωχρό και εύθραυστο με μεγάλη ευγένεια. Τραγουδούσε όλα τα βράδια στο κελί της με μια σιγανή, μαλακιά φωνή. Τραγουδούσε λυπημένα μέχρι τα ξημερώματα την αγάπη της. Η στάση αυτής της κοπέλας είναι η ελπίδα μου.
(…)

Η θέση μας χαρακτηρίζεται από πολλά. Ένα από αυτά είναι και το ότι συχνά τραγουδάμε. Μοιάζει βέβαια παράξενο αυτό σε κείνους που δεν ξέρουν από φυλακές.Όμως έτσι είναι, και είναι πολύ φυσικό. Το λένε μάλιστα και οι άγραφες οδηγίες που μεταδίδονται από τους παλιότερους στους καινούργιους: όταν σε πνίγει ο καημός, τραγούδα. Τραγουδάμε ακριβώς, όταν η αγωνία δεν παίρνει άλλο. Μέρες χωρίς αγωνία δεν τραγουδάμε. Με το τραγούδι λιώνει αυτό το βάρος μέσα σου, τότε που γίνεται ασήκωτο και βγαίνει σαν ένας αόρατος γκρίζος αχνός. Ανακουφίζεσαι. Αυτό το ξέρουνε, κι έτσι σε μερικές φυλακές, τις πιο σκληρές, απαγορεύουνε το τραγούδι. Τραγουδώ ή σφυρίζω. Φορές-φορές τραγουδώ στη γυναίκα μου. Αν μ’ άκουγε, θα της άρεσε κι ας είμαι φάλτσος. Ξέρει κι εκείνη από το τραγούδι της φυλακής. Το έζησε. Εδώ το τραγούδι είναι μια άμεση, μια πραγματικά αναπόφευκτη ανάγκη της ψυχής. Και σαν άρτος επιούσιος εκείνων που αγωνίζονται να μη τρελαθούν. Μαλακώνει τον κόσμο και του δίνει λυτρωτικές προεκτάσεις. Τελικώς τραγουδώντας ταξιδεύεις πάνω σ’ αυτές. Έχουμε και μεις τα ταξίδια μας. Πρέπει να το πω: ευγνωμονώ αυτούς που γράψανε τραγούδια. Αυτούς μάλιστα που γράψανε λυπητερά και πονεμένα. Μ’ αρέσει να τραγουδώ Θεοδωράκη. Και στα παλιά του τραγούδια μοιάζει σαν να είχε την προαίσθηση της φυλακής που θα ζούσε. Εμείς λοιπόν τραγουδάμε. Πρέπει στο χαρακτηρισμό μας να ληφθεί κι αυτό υπ΄όψη.
Τους δεσμοφύλακες μου δεν τους άκουσα ποτέ να τραγουδάνε. Αυτοί συνήθως χωνεύουνε.
(…)

Πρέπει να μιλήσω για μια φιλία του προπερασμένου φθινοπώρου. Έχει κάποια σημασία. Δείχνει την αλληλεγγύη που φτιάχνεται ανάμεσα στους δυστυχισμένους. Με είχανε τότε τέσσερις μήνες σε απόλυτη απομόνωση. Δεν είχα δει ανθρώπινο πλάσμα. Μόνο στολές. Ανακριτές και δεσμοφύλακες. Πρόσεξα στο κελί μου τρία κουνούπια. Αγωνιζόντουσαν ν’ αντέξουνε στο κρύο που άρχιζε. Την ημέρα κοιμόντουσαν στον τοίχο. Το βράδυ ερχόντουσαν σε μένα σφυρίζοντας. Ενοχλήθηκα στην αρχή. Μα ευτυχώς κατάλαβα. Σαν κι αυτά κι εγώ προσπαθούσα να αντέξω στο κρύο. Τι ζητούσανε από μένα; Κάτι ασήμαντο. Μια σταγόνα αίμα που θα τα έσωζε. Δεν γίνεται να την αρνηθείς. Το βράδυ γύμνωνα το χέρι μου και περίμενα. Με τον καιρό με είχανε μάθει και δεν με φοβόντουσαν. Ερχόντουσαν χωρίς επιφύλαξη. Αυτό το ανεπιφύλακτο τους το χρωστάω. Χάρις σ’ αυτά ο κόσμος δεν ήτανε μόνο ανάκριση.
Κάποια μέρα όμως μου κάνανε μεταγωγή. Από τότε δεν τα ξανάδα. Έτσι αυθαίρετα στης φυλακές χάνεις την παρουσία των φίλων σου. Αλλά τους σκέφτεσαι συχνά.

Για την μουσική επένδυση του ποστ, διάλεξα τρία τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου. Είναι κατά σειρά «Η αυλή» τραγουδισμένο από την Μαρία Φαραντούρη και τον Λάκη Καραλή, «Ποιος τη ζωή μου» με τη Μαρία Φαραντούρη, και το «Κλείσ’ το παράθυρο», τραγουδισμένο από τον Μίκη. Τα τραγούδια αυτά που μιλάνε για τα βασανιστήρια των κρατουμένων από τη χούντα, γράφτηκαν την ίδια περίπου εποχή με την επιστολή του Γ.Α.Μαγκάκη το 1971 στο Λονδίνο και περιλαμβάνονται στο δίσκο «Τα τραγούδια του Αγώνα» που κυκλοφόρησε το 1974.